دروازه ملل

در مشرق جلوخان پلکان ورودی، به فاصله 22 متری از لبه صفه، بنایی دیده می¬شود که ((دروازه همه ملل)) نام دارد، زیرا که نمایندگان همه اقوام تابع کشور ایران بدان وارد می¬شده و سپس به سوی کاخ¬های بار می¬رفته‌اند. این بنا مشتمل است بر تالاری با دیوارهای خشتی ستبر، سه درگاه عظیم و چهارستون رفیع که سقف را نگه می¬داشته‌اند. این ساختمان متعلق به زمان خشیارشا است و اگر هم داریوش بزرگ پی¬ریزی‌اش کرده بوده، خشیارشا آن را برآورده و تمام کرده است. این بنا نخستین بنای یادمانی است که به مجرد گام نهادن روی صفه در معرض دید بازدیدکننده قرار می‌گیرد. دو جرز درگاه ورودی غربی که رو به بیرون صفه و دشت دارد، بر پشت دو گاو نر عظیم استوار است. گاوهای دروازه‌بان اقتباس از هنر آشوری است. بر فراز دیواره‌های هر دو درگاه‌، کتیبه‌ای در چهار نسخه به سه خط و زبان فارسی باستان، عیلامی و بابلی از خشیارشا حک گردیده است. مضمون هر چهار نسخه از این کتیبۀ سه زبانه یکسان است. خشیارشا در ابتدای این کتیبه‌ به ستایش اهورَمزدا و معرفی خود می‌پردازد و سپس می‌گوید: 
"به خواست اهورَمزدا این دروازۀ همۀ ملل و همچنین بسیار (ساختمان‌های) ناب دیگری در این پارسه (تخت‌جمشید) بساختم؛ آنچه من بساختم و آنچه که پدرم بساخت؛ آن کاری که اکنون زیبا به چشم می‌آید، همه را به خواست اهورَمزدا بساختیم".  
 در بدنه داخلی جرزهای شمالی و جنوبی دروازه ملل و بر اعضای بدن گاوها و اسفینکس‌ها، خط نوشته‌های یادگاری از بازدیدکنندگانی که در زمانهای مختلف به ویژه سده های 18 و 19 به تخت‌جمشید آمدند، نقش بسته است. در میان آنها افراد صاحب‌نامی دیده می شود از جمله: سرجان ملکم، تکسیه ، کارستن نیپور ، جیمز موریه، استانلی، هارفورد جونز و.... سقف رفیع این دروازه بر روی 4 ستون سنگی عظیم استوار بوده که دو ستون از آنها برجای مانده است. مرمتگران ایتالیایی در چند دهه پیش با پیدا کردن اجزاء فروریخته ستون‌ها یکی دیگر از آنها را بازسازی و برپا کردند.